Budżet
partycypacyjny (zwany także obywatelskim) jest jednym z najczęściej
komentowanych pojęć polskiej polityki samorządowej w ciągu ostatnich kilku lat.
Pierwszym miastem, które zdecydowało się na włączenie obywateli w proces
zarządzania miastem oraz decydowania o jego wizji i wydatkowaniu budżetu był
Sopot w 2011 roku. W kolejnych latach tego typu rozwiązanie wprowadziły takie miasta
jak: Warszawa, Sopot, Łódź, Białystok, Zielona Góra, Poznań, Kraków, Rzeszów,
Kęty, Świdnica i inne. W 2013 roku
łączna kwota budżetów obywatelskich dla 62 miast wyniosła już ponad 150
milionów złotych. Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie idei
budżetu obywatelskiego, jego przykładów oraz możliwości zastosowania w Gminie i
Mieście Strzyżów, jako skutecznej formy zaangażowania mieszkańców w proces
decyzyjny zarządzania miastem i wpływania na jego wizję.
W
brew pozorom idea budżetu obywatelskiego nie narodziła się w dojrzałych
demokracjach Europy Zachodniej ani Stanach Zjednoczonych. Jego początków należy
szukać w Ameryce Południowej lat 80 XIX wieku, w brazylijskim Porto Alegre.
Wówczas to jednym z elementów walki opozycji z wojskową dyktaturą rządzącą
krajem stała się polityka miejska. Przeciwnicy junty wykształcili szereg
strategii i form współpracy z mieszkańcami, m.in. budżetu partycypacyjnego –
oddolnej inicjatywy, która miała umożliwiać mieszkańcom poczucie większej
odpowiedzialności za otoczenie i przyszłość lokalnej społeczności. Projekt
okazał się dużym sukcesem i do 2008 roku w Brazylii wprowadziło go około 200
tamtejszych miast, obejmując ponad 44 miliony mieszkańców.
Ideą budżetu obywatelskiego
jest w dużym skrócie włączanie mieszkańców w konsultacje dotyczące zadań
budżetowych na dany rok, a przez to ich świadome współdecydowanie o wydatkach z
budżetu gminy. Jak zaznaczył W.Kębłowski w publikacji
Instytutu Obywatelskiego Budżet
partycypacyjny; krótka instrukcja obsługi, jego zaletą jest m.in. to, iż:
aktywizuje mieszkańców, którzy regularnie i aktywnie współdecydują o wybranych
aspektach rozwoju miasta, ma widoczny wpływ na proces tworzenia społeczeństwa
obywatelskiego, służy demokratyzacji, pozwala nawiązać dialog między urzędnikami,
a organizacjami pozarządowymi i tzw. „ruchami miejskimi”, zwiększa
przejrzystość procesu zarządzania środkami publicznymi i ma wyraźny wpływ na
zmniejszenie korupcji. Ponadto kieruje środki do najbardziej potrzebujących
obszarów terytorialnych i grup społecznych, umożliwia koncentrację na
długoterminowych celach i
priorytetach polityki miejskiej oraz przyczynia się do poprawy jakości życia w
mieście.
Pomimo
czytelnych zalet, nie ma obecnie jednego, uniwersalnego modelu budżetu obywatelskiego.
Jego wielkość oraz charakter wydatków zależy od specyfiki danego ośrodka oraz społeczności
lokalnych. W 2013 roku największe kwoty na budżety obywatelskie przeznaczyły:
Łódź (20 mln), Białystok (10 mln), Poznań (10 mln), Toruń (6,4 mln) i Zielona Góra
(6 mln). Największy udział budżetu obywatelskiego w stosunku do wykonanego w
roku poprzednim budżetu zaobserwujemy z kolei w gminie Kęty, gdzie wyniósł on 3,96%,
gminie Kraśnik (2,51%), gminie Świdnica (2,25%), gminie Sopot (1,35%) oraz
gminie Wieruszów (1,31%).
Jak
widać na powyższych przykładach idea konstruowania budżetu obywatelskiego nie
jest zarezerwowana wyłącznie dla dużych aglomeracji miejskich, ale schodzi ona
także do mniejszych gmin i miast powiatowych liczących 30-40 tysięcy
mieszkańców. Gmina i miasto Strzyżów jest kolejnym obszarem,
dla którego budżet obywatelski powinien znaleźć zastosowanie. Jego
powstanie ma zawsze charakter oddolny. Grupy mieszkańców, stowarzyszenia lub
inne zorganizowane grupy przedstawiają ideę budżetu obywatelskiego wybranemu
radnemu, grupie radnych lub przedstawicielowi władzy wykonawczej. Wola utworzenia
budżetu obywatelskiego może wyjść także ze strony urzędu miejskiego. Jeśli na
tym etapie przedstawiciele władz lokalnych ustosunkują się przychylnie do
pomysłu mieszkańców, dalsze kroki to tylko formalność. Przykładowo w Sopocie
wszystko zaczęło się od rezolucji, w której rada miasta wyraziła chęć
wprowadzenia budżetu obywatelskiego na kwotę 3 mln zł. Celem tej rezolucji było
oficjalne rozpoczęcie przygotowań do wprowadzenia budżetu obywatelskiego oraz danie sygnału prezydentowi
miasta, by zarezerwował wskazaną kwotę w projekcie budżetu.
Następnie
dobrym zwyczajem jest powołanie komisji
ds. budżetu obywatelskiego, w skład której wchodziliby mieszkańcy, zaangażowani
w proces jego tworzenia, radni rady miejskiej oraz urzędnicy urzędu miejskiego.
Zadaniem takiej komisji byłoby zorganizowanie spotkania otwartego z
mieszkańcami, na którym to spotkaniu zostałaby opracowana metodologia budżetu
obywatelskiego, która odpowiadać ma na szereg zasadniczych pytań m.in.: jaki
obowiązywać będzie podział terytorialny w ramach budżetu obywatelskiego – czy ma
on oprzeć się na istniejącym podziale na sołectwa, czy też podziale na okręgi
wyborcze, czy może należy wydzielić nowe jednostki organizacyjne, do kogo
należy obowiązek organizowania kolejnych spotkań z mieszkańcami, kto będzie
dokonywał selekcji pomysłów, jakie środki mają być zarezerwowane na ten cel w
budżecie miasta.
Cały
proces budowy budżetu obywatelskiego powinien trwać kilka miesięcy. Zakładając,
że rozpocznie się on w miesiącach
zimowych nowego roku kalendarzowego, to zakończenie prac nad metodologią
należałoby zakończyć na wiosnę. W następnej kolejności mieszkańcy, znając
wymogi formalne, jak również mając do dyspozycji dostępne w wersji
elektronicznej i papierowej formularze, rozpoczynają
opracowanie własnych propozycji do budżetu obywatelskiego. Niektóre miasta
celem wstępnej selekcji pomysłów wprowadzają wymóg podpisania się pod nim minimum
15 osób, jednak nie musi to być konieczne. Formularze z propozycjami składane są we wskazanych
wcześniej miejscach, a dead line może być wyznaczony np. na koniec czerwca.
Przerwa wakacyjna służyłaby do oceny wniosków pod względem formalnym i
merytorycznym. Po tej czynności komisja ds. budżetu obywatelskiego ogłasza
listę rankingową, która następnie staje się przedmiotem głosowania. Głosowanie jest momentem kulminacyjnym
całego procesu wprowadzania budżetu obywatelskiego. Jest ono równoznaczne z
wyborem projektów, które następnie zostaną wpisane do budżetu miasta i
realizowane przez urząd miejski. W punkcie tym bardzo istotne jest, żeby w
możliwie najwygodniejszych sposób ułatwić mieszkańcom możliwość oddawania
głosu, jak również przeprowadzić szeroką akcję informacyjną. Głosowanie może
odbywać się w formie tradycyjnej na zasadzie wypełnienia kart do głosowania i
wrzucenia ich do urn w wybranych punktach miasta, drogą elektroniczną poprzez
wypełnienie formularza na stronie urzędu miejskiego, a następnie wysłanie
wypełnionej karty na adres mailowy urzędu, głosowania podczas zebrań
mieszkańców, czy wypełnienie karty do głosowania i wysłanie jej pocztą. Podczas
uchwalania budżetu obywatelskiego w gminie Boguchwała oddano 536 głosów, a w gminie Kęty 9934 przy frekwencji
równej 29,28%. Cały proces powinien zakończyć się do miesięcy jesiennych
(wrzesień-październik), tak aby do 15 listopada propozycje zaplanowane przez
mieszkańców znalazły się w ostatecznym projekcie budżetu.
Oddolny
proces powstawania budżetu obywatelskiego
Źródło:
opracowanie własne na podstawie W.Kębłowski Budżet
partycypacyjny; krótka instrukcja obsługi, w Instytut Obywatelski
Ostatnim
pytaniem, jakie nasuwa się osobie zainteresowanej wprowadzeniem budżetu
obywatelskiego w gminie Strzyżów jest: na
co przeznaczyć pieniądze? Nie ma oczywiście jednoznacznej odpowiedzi na to
pytanie. Zależy to od woli mieszkańców, ich wizji miasta jako całości oraz
poszczególnych sołectw. W przypadku Dobrzechowa może być to dokończenie budowy
chodnika, w przypadku Strzyżowa uzbrojenie terenów inwestycyjnych
przeznaczonych do włączenia do SSE Euro-Park Mielec, w przypadku Wysokiej
Strzyżowskiej problem finansowania szkoły podstawowej, w przypadku Żyznowa
oświetlenie, w Grodzisku kanalizacja, a w Gliniku Zaborowskim zabezpieczenie
osuwisk. Niezależnie od ilości
propozycji i różnicy zdań między mieszkańcami poszczególnych miejscowości,
budżet obywatelski w mojej opinii może być doskonałym narzędziem przekazywania
coraz większej odpowiedzialności za losy gminy i miasta jego mieszkańcom. Wpłynie
on nie tylko na kształtowanie postaw obywatelskich, ale także wyzwoli pozytywną
energię mieszkańców do pracy na rzecz dobra wspólnego.
Źródła:
W.
Kłębowski, Budżet partycypacyjny; krótka
instrukcja obsługi, Instytut Obywatelski, Warszawa 2013;
D.
Kraszewski, K. Mojkowski, Budżet
obywatelski w Polsce, Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa 2014;
M.
Dulak, M. Kędzierski, T. Kwaśnicki, K. Mazur, P. Musiałek, B. Sawicki, Budżet obywatelski; rekomendacje dla Krakowa,
Kraków 2013;
Jak wprowadzić budżet obywatelski; My
obywatele,
http://myobywatele.org/baza-wiedzy/inspiracje/jak-wprowadzic-budzet-obywatelski/
(17.04.2014)
Budżet obywatelski miasta Płock, plock.pl,
http://mojemiasto.plock.eu/ (17.04.2014)
Budżet obywatelski Bielska-Białej 2014,
https://obywatelskibb.pl/jak_to_dziala (17.04.2914)
Budżet obywatelski miasta Tarnów, http://www.tarnow.pl/Miasto/Urzad-Miasta-Tarnowa/Budzet-Obywatelski
(17.04.2014)
Budżet obywatelski w Gminie Kęty 2014,
http://www.budzetobywatelski.kety.pl/ (17.04.2014)
Participatory
Budgeting in The UK,
http://www.participatorybudgeting.org.uk/ (17.04.2014)
Tomasz
Wójtowicz
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz